Het wetenschappelijk onderzoek naar het wietexperiment wordt uitgevoerd door een onafhankelijk team van onderzoekers, onder begeleiding van een Begeleidings- en Evaluatiecommissie die bestaat uit hoogleraren en deskundigen. Dit onderzoek richt zich op de effecten van een gesloten cannabisketen op volksgezondheid, criminaliteit en veiligheid. De voormeting, die plaatsvond van september 2021 tot april 2022, vormt samen met een nulmeting in 2022 de basis voor het verdere onderzoek.

Het onderzoek maakt gebruik van een quasi-experimenteel evaluatiedesign, waarbij tien deelnemende gemeenten (interventiegemeenten) en negen controlegemeenten met elkaar worden vergeleken. In de deelnemende gemeenten wordt het wietexperiment uitgevoerd, terwijl in de controlegemeenten de verkoop van cannabis plaatsvindt onder het bestaande gedoogbeleid. Door beide groepen te vergelijken, kunnen de onderzoekers de impact van de gereguleerde markt meten ten opzichte van de illegale markt.

• De effecten op volksgezondheid, zoals de vermindering van gezondheidsrisico’s door de afwezigheid van pesticiden of schimmels in gereguleerde
  cannabisproducten.
• De impact op criminaliteit en overlast, met name de vermindering van illegale handel en overlast door gereguleerde toevoer van cannabis aan coffeeshops.
• Het behoud van een economisch levensvatbaar model voor telers, distributeurs en coffeeshops, waarbij kwaliteit en prijzen concurrerend blijven met de illegale markt.

De centrale onderzoeksvraag van het experiment is: Wat zijn de effecten van een gesloten cannabisketen op de volksgezondheid, criminaliteit, en veiligheid? Het doel is om te evalueren of gereguleerde teelt en verkoop de illegale markt kan vervangen, wat de maatschappelijke effecten hiervan zijn, en of de nieuwe markt voordelen biedt ten opzichte van het huidige gedoogbeleid.

• Interviews met 130 betrokkenen, waaronder gemeentelijke afdelingen, politie, justitie, en coffeeshophouders.
• Bezoeken aan 142 coffeeshops, waarbij 1.252 bezoekers werden geteld en 922 bezoekers enquêtes invulden.
• Het analyseren van menukaarten in coffeeshops en enquêtes onder omwonenden en werknemers van coffeeshops.

• Almere
• Arnhem
• Breda
• Groningen
• Heerlen
• Hellevoetsluis
• Maastricht
• Nijmegen
• Tilburg
• Zaanstad

• Enschede (vergeleken met Almere)
• Helmond (vergeleken met Heerlen)
• Leeuwarden (vergeleken met Groningen)
• Leiden (vergeleken met Nijmegen)
• Lelystad (vergeleken met Zaanstad)
• Roermond (vergeleken met Maastricht)
• Tiel (vergeleken met Arnhem)
• Utrecht (vergeleken met Breda)
• Zutphen (vergeleken met Hellevoetsluis)

• Grootte van de gemeente: De gemeenten zijn gekoppeld aan andere steden van vergelijkbare grootte om representatieve data te verzamelen.
• Aantal coffeeshops: Het aantal coffeeshops in beide groepen is op elkaar afgestemd om een gelijkwaardig beeld te geven van de markt.
• Sociaal-demografische kenmerken: Gemeenten met vergelijkbare bevolkingssamenstellingen, werkgelegenheidscijfers en sociale omstandigheden zijn aan elkaar gekoppeld, zodat de vergelijking zo nauwkeurig mogelijk is.
• Geografische ligging: In sommige gevallen zijn de controlegemeenten gekozen om regionale effecten te kunnen bestuderen, zoals bij grensgemeenten.

Deze koppeling zorgt ervoor dat de verschillen in resultaten tussen de deelnemende gemeenten en controlegemeenten te herleiden zijn tot het wietexperiment en niet tot andere variabelen.

Het succes van het experiment hangt af van verschillende factoren, zoals de kwaliteit en diversiteit van de gereguleerde cannabis, de prijsstelling ten opzichte van de illegale markt, en de handhaving van de gesloten keten door instanties zoals de Inspectie Justitie en Veiligheid (IJenV) en de NVWA. Bovendien is de vraag of gereguleerde cannabis kan concurreren met de illegale markt essentieel voor het behalen van de doelen van het experiment.

Tijdens de experimenteerfase, wanneer alleen nog gereguleerde cannabis verkocht mag worden in de deelnemende gemeenten, zal het onderzoek zich verder verdiepen in:

• De mate waarin de gereguleerde keten voldoet aan de verwachtingen van gebruikers.
• De verschuiving van consumenten van de illegale naar de gereguleerde markt.
• De handhaving en het nalevingsgedrag van coffeeshops.
• De effectiviteit van de Track & Trace-systemen om de geslotenheid van de keten te waarborgen.
• De langetermijneffecten op criminaliteit en volksgezondheid, waaronder het gebruik van pesticidenvrije cannabis.

De experimenteerfase zal cruciale inzichten geven in de werking van de gesloten keten, de levensvatbaarheid van het model en de impact op de samenleving. Het onderzoeksteam blijft doorlopend monitoren om tussentijdse rapportages te leveren en beleidsmakers te informeren over mogelijke aanpassingen in de uitvoering van het experiment.